Of de pijn nu chronisch is of niet, het speelt vaak een enorme rol in ons leven. In dit hoofdstuk zullen we kijken naar de oorzaak van pijn in het lichaam. Het is een signaal in ons lichaam dat er iets niet helemaal goed gaat. Maar wat gaat er niet helemaal goed? Waar komt de pijn vandaan? Voordat we deze vraag beantwoorden is het belangrijk om te benoemen dat pijn niet in alle gevallen de oorzaak heeft die zo dadelijk genoemd wordt. Pijn kan natuurlijk ook ontstaan door een ziekmakend proces of door een trauma. Denk bijvoorbeeld aan het stoten van je knie en de pijn die daardoor ontstaat. We gaan dus uit van een functionerend lichaam dat geen trauma heeft meegemaakt en waarin geen ziekmakende processen spelen.
Pijn is het gevolg van hypertonie
Zoals gezegd is pijn een signaal dat het lichaam geeft dat er iets mis gaat. Wat gaat er mis?
In tegenstelling tot wat veel fysiotherapeuten en artsen geloven is pijn veel vaker dan niet een direct of indirect gevolg van hypertonie (te hoge spanning in de spieren). In eerste instantie zullen we het alleen over pijn hebben als direct gevolg van hypertonie. We zullen het later ook hebben over het indirecte verband tussen pijn en hypertonie.
De spieren dragen een spanning met zich mee die de perceptie van pijn geeft in de hersenen. Het lijkt erop dat de spanning een bepaalde waarde moet hebben bereikt voordat het als pijn gevoelt wordt. Zo wordt lichte spanning niet per se verbonden aan pijn, maar veelal omschreven als stijfheid. Komt de spanning boven de grenswaarde uit dan wordt het ervaren als pijn. Deze grens lijkt bij ieder mens anders te zijn en het lijkt niet zinvol om pijn onderling te meten. Bovendien noemen mensen die al langer pijn ervaren lichte pijn geen pijn meer, omdat ze veel zwaardere pijn gewend zijn.
Als de pijnklachten dus een wisselend karakter vertonen is dat een signaal dat we het over spierspanning hebben. Het wisselende karakter van pijnklachten in relatie tot spierspanning leggen we verder uit in het 60-80 principe.
Hypertonie
Dus de pijn is het resultaat van hypertonie. Als we willen weten waar de pijn vandaan komt is het logischerwijs belangrijk dat we begrijpen wat hypertonie is. Hypertonie(hyper=te veel, tonus=spanning) is een term die in de fysiotherapie gebruikt wordt om aan te geven dat er sprake is van een verhoogde spierspanning. Hypertonie kan ontstaan door ziektes of beschadiging van het lichaam, maar in een “normale” situatie ontstaat het simpelweg door overbelasting van desbetreffende spieren. Om het fenomeen hypertonie uit te leggen is het eerst van belang om het één en ander te weten over spieren.
Spieren
Een spier bestaat uit biomechanische weefsel, opgebouwd uit samengebundelde spiervezels. Het doel van spieren is het bewegen van het skelet. Spieren zijn via pezen verbonden aan onze botten. Bijvoorbeeld de kuitspier op de achterkant van het onderbeen. De kuitspier is op twee plekken verbonden met de botten, namelijk vlakbij de knie en aan het hakbeen (via de achillespees).
Doel van spieren
Het doel van de spier is om zichzelf te verkorten waardoor het de botten beweegt waar de spier aan vastzit. Wanneer de kuitspier verkort komt het hakbeen dichterbij de knie, of andersom, net hoe je het wil zien. In de praktijk ziet dit eruit als het op de tenen gaan staan of het gaspedaal indrukken. De spier verkort doordat het een zenuwsignaal ontvangt via de zenuwbanen. Dit signaal is bewust of onbewust. Je kan nu je arm bewust optillen, maar ademhalen (waarvoor je ook spieren gebruikt) gebeurt vrijwel onbewust. Deze aansturing kan een functioneel doel hebben, maar heeft het soms ook niet. Het onbewust verkorten van spieren zonder dat dit een functie heeft is een belangrijk aspect in het ontstaan van pijn.
Benodigdheden
Om dit ‘verkorten’ of ‘aanspannen’ van de spier voor elkaar te krijgen zijn er simpel gezegd een aantal producten nodig. Voor het gemak noemen we dit in zijn algemeen voedingsstoffen. Denk bijvoorbeeld aan suikers en zuurstof. Tijdens het ingewikkelde proces dat heel snel kan plaatsvinden ontstaan er ook afvalstoffen.
Transport
De spieren hebben transport nodig van voedings- en afvalstoffen. De voedingsstoffen worden via hele kleine bloedvaatjes over de hele spier verspreid en de afvalstoffen op dezelfde wijze weer afgevoerd. Een spier is als de motor van een auto. Om de motor draaiende te houden is er brandstof nodig. Vanuit de tank vloeit er brandstof de motor in, de motor zet deze brandstof om in beweging. Net als een auto moeten wij ook af en toe tanken. En net als een auto hebben wij ook een uitlaat.
Voor de echte fanatiekelingen hier een filmpje waarin ook nog wat andere details van spieren in naar voren komen.
Waar gaat het mis?
De manier waarop en de precisie waarmee onze spieren functioneren is uitzonderlijk. De spieren bewegen het skelet en doen ons gehele lichaam bewegen. Op bizarre wijze worden ze gevoed middels de bloedbanen en aangestuurd middels zenuwbanen. Maar als het allemaal zo goed in elkaar zit, waar gaat het dan mis?
Het gaat mis wanneer de spier overbelast raakt. De spier vindt onvoldoende gelegenheid te herstellen van zijn werkzaamheden. Jij zou waarschijnlijk ook niet graag je dienst eindigen om tien uur ’s avonds en dan weer om acht uur ’s ochtends de volgende beginnen. Zo hebben spieren ook herstel nodig na het werk. Dit herstel doet de spier zelf en daarover hoeven we ons helemaal niet druk om te maken. We moeten alleen zorgen dat we voldoende en gevarieerde voeding tot ons nemen. Dit lukt ons westerlingen meestal wel, no offense. Maar er is nog een andere manier waarop dit herstelproces dwarsgezeten kan worden. Alle benodigde stoffen zijn aanwezig, de spier hoeft geen tot weinig werkzaamheden te verrichten, maar toch herstelt de spier niet. Hoe kan dat?
Dit is het grote probleem!
De spier die na een dag werken wil herstellen wordt daarin verhinderd wanneer de spier onbewust en zonder functie toch wordt aangespannen. Wanneer een spier geen of te weinig tijd krijgt om te herstellen, dan lijkt het erop dat hij gaat protesteren. De gehele spier blijft dan in aangespannen staat. Dit noemen we dan hypertonie of gespannen spieren. Ik noem het ‘staking’. De spier schreeuwt:’als het zo moet, dan houden we er mee op’!
Overigens, wanneer slechts een deel van de spier gespannen is, of meer gespannen dan de rest van de spier, dan wordt er wel gesproken van triggerpoints. In beide gevallen geeft dit een pijnprikkel. Een spier heeft rust nodig nadat deze hard gewerkt heeft. Hier gaat het vaak mis: de spier vindt geen rust in rustperiodes en kan zo geen voedings- en afvalstoffen transporteren om te herstellen. Om dit verder toe te lichten gaan we samen in beweging komen!
Praktische oefening
Terwijl je dit aan het lezen bent, stop even met lezen en ga 10-30 seconden op een onzichtbare stoel zitten met je onderrug tegen de muur (niet tegen een deur die open kan gaan). En als er iemand in de buurt is dan doe je natuurlijk even een wedstrijdje wie het langst kan volhouden!
Gelukt? Hoe lang kon je het volhouden? Wat voelde je in je benen? Vrijwel iedereen voelt tijdens deze ‘isometrische'(iso=gelijk, metrisch=lengte) oefening dat de bovenbenen langzaamaan vollopen en zuur/brandend aan beginnen te voelen. De bovenbeenspieren die aan moeten spannen om deze houding te handhaven produceren afvalstoffen, ook wel melkzuur genoemd. Tijdens de oefening span je de bovenbeenspieren voortdurend aan en is er daardoor geen mogelijkheid voor de spier om dit melkzuur via de bloedvaatjes af te voeren. Tijdens het aanspannen van de spier is er namelijk geen transport mogelijk. De bloedvaatjes worden dan afgekneld door de spier zelf.
In de praktijk
Toen ik in mijn studentenjaren aan marathonschaatsen deed werd mij de tip gegeven om het been wat niet op het ijs staat wat meer ontspanning te geven. Bij het schaatsen sta je namelijk omstebeurt op één been die je dan een kleine tijdsperiode isometrisch moet vasthouden, net als bij de oefening die we zojuist deden. Wanneer je op links staat is het belangrijk dat je het rechterbeen goed uit kan rusten, of beter gezegd: ‘goed kan laten doorstromen’. Het rechterbeen is net gebruikt, er zijn voedingsstoffen gebruikt die weer zoveel mogelijk aangevuld moeten worden en er zijn afvalstoffen vrijgekomen die weer zoveel mogelijk afgevoerd moeten worden.
“Dieper zitten!” werd er dan tegen mij geroepen. Maar dieper zitten kost meer kracht en ik voelde m’n benen al branden! Toen ik de tip kreeg om het rustende been meer te ontspannen merkte ik dat ik tot meer in staat was. Zo zie je dat goede ontspanning de sleutel was tot een beter resultaat. Dit zeggende komen we enorm dicht bij de kern van dit boek. Joop Zoetemelk, een bekende wielrenner van vroeger, zei het volgende: De tour (de france) win je in bed. Daarmee bedoelde hij te zeggen dat je door goed uit te rusten tot betere prestaties komt.
Nu gaan we het over jou hebben
We doen in ieder geval een poging om het over jou te hebben. Je komt thuis na een lange werkdag, je nek voelt stijf aan en je hoofd bonst een beetje. Je denkt: waar komt de pijn vandaan? De pijn komt hoogstwaarschijnlijk door hypertonie.
Of je hebt door onbekende reden de laatste tijd wat last van je onderrug. Je denkt: waar komt de pijn vandaan? Het is bijna zeker dat dit alles te maken heeft met hypertonie.
Zelfs wanneer er zichtbaar andere zaken aan de hand zijn kan het zijn dat de pijn toch afkomstig is van hypertonie. Hypertonie is namelijk niet altijd de directe oorzaak van de pijn, maar soms ook de indirecte oorzaak.
Pijn die indirect door hypertonie komt
Het is mogelijk dat door voortdurende spierspanning andere structuren onder druk komen te staan en daardoor overbelast raken.
De grootste categorie op dit gebied zijn peesklachten. De spier is in gespannen staat en daardoor is de spier korter. De pees, die de spier verbindt met het bot, ondervindt hierdoor ook een voortdurende trekkracht. Als deze trekkracht maar lang en heftig genoeg is dan gaat het weefsel irriteren. Er zijn therapeuten die dan in eerste instantie de aanhechtingsplaats van bot en pees maar eens goed gaan loswrikken (dit noemt men ‘fricties’), maar dat is onlogisch. Peesweefsel kan niet korter of langer worden, het is gewoon verbindingsweefsel. De spier is de boosdoener en de oorzaak van de irritatie.
Wanneer de spier weer ontspannen is en er blijft maanden daarna toch nog pijn op de aanhechting, dan zou je eventueel fricties kunnen overwegen als behandelmethode. Voorbeelden van peesklachten die ik zelf regelmatig tegenkom: tenniselleboog, golfersarm, kniepees, achillespees en hielspoor.
Een hele bijzondere en veel voorkomende peesklacht is de lange pees van de bilspieren die langs de buitenkant van het bovenbeen onder de knie vastzit (tractus iliotibialis). De pijn wordt ervaren bij de aanhechting onder de knie terwijl de oorzaak van deze pijn ligt in de hypertonie van de bilspieren.
Nog een voorbeeld
Een ander voorbeeld van pijn die indirect door hypertonie komt is bijvoorbeeld de welbekende bursitis, of ook wel slijmbeursontsteking genoemd. Huisartsen diagnosticeren schouderklachten maar al te vaak met bursitis. De ontsteking (-itis) van een soort kussentje(bursa) bovenin je bovenarm. De oorzaak van een bursitis is overbelasting. Je hebt bijvoorbeeld de hele dag geschilderd aan je nieuwe huis. Het is mogelijk dat structuren onder de spieren overmatige wrijving hebben ondervonden en daardoor zijn gaan irriteren. Maar je kan je ook voorstellen dat gespannen spieren niet alleen hun eigen pezen onder druk zetten, maar ook andere structuren, zoals de onderliggende bursa. Vaak is het een combinatie van al bestaande hypertonie met overmatige belasting. Bursa’s die wel eens klachten veroorzaken zitten trouwens niet alleen in de schouder, maar ook in de heup, knie, enkel en elleboog.
Dus waar komt de pijn vandaan?
Hypertonie!
Dan hebben we nu een andere vraag: waarom ontwikkeld zich hypertonie in onze spieren? Daar praten we verder over in andere artikelen. Check bijvoorbeeld eens deze: Rust vinden
3 gedachten over “Waar komt de pijn vandaan?”
Pingback: Pijn in onderrug, waar komt het vandaan & wat kan je eraan doen?
Sinds enkele dagen heb ik pijn in mijn linkerflank. Een aantal dage geleden tilde ik een loodzwaar kastje met marmeren blad in mijn eentje naar boven. Dankzij deze blog kan ik nu ernstige diagnoses uitschakelen en weet ik dat het een overbelasting van mijn spieren is.
Hey JS,
Leuk dat je reageert. Fijn dat dit artikel informatief is geweest.
Let er wel op dat ik niet claim dat het sowieso altijd een spier is. Daar kan ik pas zekerheid over geven door het zelf te hebben onderzocht.